€15.366.083.685,-. Een flink bedrag dat in 2021 tussen honderden verdachte, digitale transacties rondging. De Financial Intelligence Unit (FIU), welke inziet op het opsporen van witwaspraktijken en terrorismefinanciering, publiceert in 2021 hun jaaroverzicht. Uit deze publicatie blijkt dat er jaarlijks ruim een miljoen meldingen van ongebruikelijke transacties bij hen wordt gemeld. Geld dat afkomstig is van illegale handelingspraktijken wordt door verschillende instanties opgespoord, waaronder de Belastingdienst en Nederlandse banken. Dit geld is niet schoon in de ogen van het ministerie. Om deze reden wordt het ook wel ‘zwart geld’ genoemd.
Op 21 oktober 2021 dient de minister van Financiën, Sigrid Kaag, een wetsvoorstel in, namelijk het ‘Plan van aanpak witwassen’. ‘’De huidige vorm van transactiemonitoring biedt criminelen de kans om onder de radar te blijven door transacties via verschillende partijen en verschillende banken te laten lopen. Door de bundeling van kracht en kennis die gezamenlijke transactiemonitoring biedt, kan er een barrière worden opgeworpen die witwassen aanzienlijk bemoeilijkt’’, schrijft Kaag in het wetsvoorstel. Drie nieuwe maatregelen vallen op, namelijk: een verbod op contante betalingen vanaf €3.000, persoonsgegevensdeling tussen instellingen bij hoge risico’s witwas- en terrorisme praktijken en het gezamenlijk monitoren van transacties vanaf €100 door banken. De toezichthoudende autoriteit op het gebied van privacy, de Autoriteit Persoonsgegevens, keurt het voorstel sterk af en omschrijft de maatregelen als ‘onrechtvaardig, preventief fouilleren’.
DOEL
Het voorkomen en bestrijden van witwassen en financieren van terrorisme is van groot belang voor de effectieve voorkoming en onderdrukking van allerlei vormen van (ondermijnende) criminaliteit. Vanwege een stijgende lijn in het misbruik van het financiële stelsel door criminelen, en in sommige gevallen ondermijning van het gezag van de overheid, is het cruciaal dat het gebruik van legale financiële kanalen voor criminele doeleinden wordt tegengegaan.
KERN
Geld dat afkomstig is van drugshandel, mensenhandel, diefstal en sociale of fiscale fraude wordt gekenmerkt als ‘zwart geld’ Zwart geld wordt buiten kennis van de staat om verdiend. Geld blijft immers altijd rollen, dus wordt dit geld uiteindelijk uitgegeven. Om niet op te vallen, maken criminelen gebruik van bijvoorbeeld buitenlandse rekeningen, een fictieve ophoging van de omzet in een bedrijf of een dergelijke manier om zwart geld ‘wit’ te maken.
Eerder zijn er al maatregelen tegen witwassen en het financieren van terrorisme ingezet om de barrière tegen deze praktijken op te werpen in de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). Zo staat het verbod van contante betalingen nog op €10.000, worden transacties helemaal niet gemonitord en vindt er geen gegevensdeling van klanten plaats tussen banken. Jammer genoeg, houdt deze barrière het niet meer vol, volgens minister Kaag. Zo schreeuwt het om een steviger fundament. Kaag komt met nieuwe bouwstenen:
1. Het verbod op contante betalingen vanaf €3.000
Uit verschillende studies blijkt dat contant geld nog steeds het meest gebruikte instrument is op geld wit te wassen. De voornaamste reden hiervoor is dat contant geld moeilijk traceerbaar is en daarom aantrekkelijk om de herkomst van crimineel vermogen te verhullen. Met de desbetreffende verlaging worden risico’s sneller geadresseerd, zonder het betalingsverkeer ontoegankelijker te maken. Deze maatregel moet ertoe leiden dat het witwassen van grote sommen illegale middelen via contant geld moeilijker wordt.
2. Gegevensdeling
Vanuit meerdere instellingen, toezichthouders en opsporingsinstanties, is gewezen op risico’s van het probleem dat cliënten die bij een instelling geweigerd zijn vanwege risico’s op witwassen of financieren van terrorisme, vervolgens opnieuw dienstverlening kunnen aanvragen bij andere instellingen. Ook krijgen instellingen een poortwachtersfunctie. Deze functie biedt veelal doorlopend zicht op het financiële gedrag van de cliënt na het aangaan van een zakelijke relatie. Zij zijn daarbij bij uitstek in staat om te beoordelen wanneer een transactie niet past binnen het profiel van een cliënt en om die reden als ongebruikelijk moet worden aangemerkt. Met de introductie van deze twee maatregelen, krijgen instellingen de mogelijkheid om aan de hand van algoritmes in een gigantische database, kennis en capaciteit effectiever te bundelen, wat zal resulteren in een verbetering van hun informatiepositie.
3. Transactiemonitoring
De grondslag voor het combineren van transactiegegevens binnen de gezamenlijke voorziening geldt zowel voor zakelijke als voor particuliere relaties. Daarom is het voor een effectieve werking van de monitoring binnen de gezamenlijke voorziening noodzakelijk om niet alleen de transacties van zakelijke relaties, mag ook die van particulieren, op te nemen. Daarom is ervoor gekozen om transacties tot het bedrag van €100 tussen particulieren buiten de reikwijdte van de grondslag voor het gezamenlijk monitoren van transacties te laten vallen. Dit betekent dat transacties vanaf het bedrag van €100 binnen de reikwijdte van de grondslag voor het gezamenlijk monitoren van transacties vallen.
PRIVACY
Hoewel deze ideeën zeer effectief blijken uit onderzoek van de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB), perkt het wel de rechten en vrijheden van particulieren(burgers) in. Zo geven verschillende privacy-instellingen, waaronder de AP, aan dat massale banktransactiemonitoring ongekend is en een vergaande inbreuk op de vertrouwelijkheid van cliëntgegevens en op het recht van privacy. Apart daarvan zou deze set maatregelen kunnen leiden tot uitsluiting en discriminatie. ‘’Het gebruik van algoritmes kan mensen stigmatiseren en in hokjes duwen’’, zegt de woordvoerder van de AP. De brandende vraag die luidt is of de banken zich gaan laten leiden door wat een computer hen vertelt.
SAMENVATTING
Het witwassen van criminele winsten is strafbaar in Nederland. Criminelen willen het geld dat zij hebben verdiend in de onderwereld graag uitgeven in de bovenwereld, zonder daarbij het risico te lopen dat het in beslag genomen wordt door justitie of de Belastingdienst. Naar aanleiding van de jaarlijkse stijging in verdachte transacties en de desbetreffende bedragen, heeft de minister van Financiën een wetsvoorstel ingediend.
Door het wetsvoorstel wordt er een verbod gelegd op beroeps- of bedrijfsmatige handelen in goederen vanaf €3.000, wordt gegevensdeling mogelijk gemaakt tussen instellingen behorend tot dezelfde categorie (cliëntenonderzoek), zullen banken de mogelijkheid krijgen gezamenlijk transacties te monitoren vanaf €100 en komt er (voor de bank) verduidelijking over het gebruik van bijzondere categorieën persoonsgegevens en persoonsgegevens van strafrechtelijke aard. Dit alles ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme.
TOT SLOT
Dit wetsvoorstel treedt nog niet in werking, omdat het ‘slechts’ een voorstel is. De Tweede Kamer der Staten-Generaal neemt het voorstel in behandeling en zal het voorstel afwijzen of goedkeuren. Goedkeuring van dit wetsvoorstel leidt ertoe dat banken in staat zullen zijn om het betaalgedrag van alle Nederlanders in te zien en leidt tot, volgens de Autoriteit Persoonsgegevens, een privacy-inbreuk door het bewaren van ieders betaalgegevens op één centrale plek, wat tot discriminatie en uitsluiting kan leiden.
